سید محمدباقر موسوی خوانساری

سید محمدباقر چهارسوقی خوانساری (۱۳۱۳-۱۲۲۶ ق)، عالم ربانی، ادیب و محقق رجالی بزرگ شیعه، فرزند عالم برجسته میرزا زین العابدین موسوی خوانساری و از شاگردان سید محمدباقر شفتی بود. شهرت ایشان بیشتر به خاطر کتاب «روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات» است.

ولادت و تحصیلات

سید محمدباقر موسوی چهارسوقی اصفهانی در ۲۲ صفر سال ۱۲۲۶ قمری در شهرستان خوانسار به جهان دیده گشود. کودکی و اوایل جوانی اش بدانجا در فراگیری علوم سپری شد. دیری نگذشت که پدر بزرگوارش سید زین العابدین موسوی خوانساری به اتفاق خانواده برای همیشه ساکن اصفهان گردید.

میرزا محمدباقر تحصیلات خود را در اصفهان نزد علمای بزرگی چون سید محمد شهشهانی، سید صدرالدین عاملی، شیخ محمدتقی اصفهانی (صاحب هدایة المسترشدین)، سید محمد باقر حجةالاسلام، محمدابراهیم کرباسی و ... گذراند.

وی سپس در نجف اشرف از بزرگانی چون سید ابراهیم موسوی قزوینی معروف به «صاحب ضوابط» کسب علم نمود. سید محمدباقر در نجف از نه نفر از آیات بزرگ جهان تشیع از جمله شیخ محمد کاشف الغطاء اجازه روایت و اجتهاد دریافت نمود.

آثار و تألیفات

برخی تألیفات سید محمدباقر چهارسوقی عبارتند از:

1. روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات: مشهورترین کتاب ایشان به عربی است که بیش از ده سال از عمر خویش را مشغول تحقیق و تألیف این کتاب ارزشمند نموده است. روضات الجنات مأخذ جالب و اطمینان بخشی است در شناخت رجال مختلف از صدر اسلام تا اواخر قرن سیزدهم. این کتاب از کتاب های رجال شناسی بسیار محققانه و عمیق بوده و مورد استفاده بسیاری از محققین و رجال شناسان قرار گرفته و بسیاری از بزرگان حواشی و فهرست ها بر این کتاب نموده اند. شهرت این کتاب به حدی بود که پس از درگشت این عالم بزرگوار، به مرور زمان این خاندان به «صاحب روضات» و فرزندان بزرگوارش به «سادات روضاتی» معروف گشتند.
2. احسن العطیه در شرح الفیه،
3. حاشیه ریاض المسائل (سید علی طباطبائی)،
4. حاشیه شرح لمعه (شهید ثانی)،
5. نهریه در فقه،
6. قرة العین در اصول،
7. ادب اللسان در اخلاق،
8. جواهر الآثار در حدیث،
9. کتاب تسلیت در فقدان دوستان،
10. رساله عملیه،
11. قصاید عربی و فارسی در مدح و فضیلت اهل بیت پیغمبر،
12. مجالسی در مصائب حضرت سید الشهداء،
13. رسائلی در امر به معروف،
14. ابواب فقه،
15. کتاب خمس،
16. فضیلت نماز جماعت.

فعالیت‌های علمی و اجتماعی

صاحب روضات پس از بازگشت به اصفهان، به تدریس، تحقیق و تألیف روزگار را سپری نمود. مهمترین شاگردان او عبارتند از: سید محمدباقر درچه ای، شیخ الشریعه اصفهانی، سید ابوتراب خوانساری، سید محمدکاظم یزدی.

او بیشتر سنوات عمر شریفش در اصفهان را صرف تحقیقات علمی و شناخت رجال بزرگ صرف نمود و کتاب روضات الجنات را در این موضوع نوشت.

سید محمدباقر چهارسوقی در عهد خود مرجعیت قضا و فتوی را داشت و در مسجدی که در محله چهارسوق اصفهان به نام وی نام گذاری شد، امام جماعت بود.

علامه خوانساری شهرت جهانی دارد و اکثر صاحب تراجم علما اعم از شیعه و سنی، مستشرقین شرق و غرب و تاریخ نویسان مختلف و ادبای جهان، نام او را در آثار خویش به بزرگی یاد آور شده اند.

او در تقوی و دیانت مورد تأیید تمامی علما و مردم زمانش بود. در مقامات عرفانی او آورده اند ظل السلطان، حاکم اصفهان می خواست مالی را به آقا میرزا محمدباقر واگذار کند، صاحب روضات گفته بود: قریه توکل آباد من برای کفاف مخارج خود و خاندانم کافی است. ظل السلطان ابتدا تصور می کرد که واقعاً توکل آباد یکی از روستاهای آباد اصفهان است، وقتی پرس و جو کرد فهمید که مقصود او توکل به خداوند است.

وفات

مرحوم سید محمدباقر چهارسوقی، سرانجام در ۹ جمادی الاول ۱۳۱۳ ه.ق در اصفهان دار فانی را وداع گفت و بنا بر وصیتش در تخت فولاد، در جوار مرقد «میرزا حسین کشیکچی» (از ملاقات کنندگان با امام زمان علیه السلام) به خاک سپرده شد.

به جهت احترام و تجلیل از مقام برجسته وی، به همت میرزا سلیمان خان رکن الملک و فرزندان این عالم بزرگوار، بقعه ای بر سر قبرش بنا گردید.

منابع

• مجموعه تاریخی، فرهنگی، مذهبی تخت فولاد، درگاه الکترونیکی شهرداری اصفهان، بازیابی: ۲۷ شهریور ۱۳۹۳.
• تخت فولاد اصفهان، سید احمد عقیلی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۳، چاپ هفتم، ص ۱۶۴.